We leven in een uitdagende tijd. De nasleep van de coronacrisis is zichtbaar. Er heerst een torenhoge inflatie. Mensen hebben minder te besteden, bedrijven gaan failliet en overheden hebben begrotingstekorten. Er is een grote kans dat er een economische recessie aankomt.

De almaar terugkerende economische crisissen maken het de afgelopen honderd jaar niet makkelijk. De allerrijkste worden rijker. Mensen vechten in arme landen voor hongerloontjes, terwijl steeds meer kapitaal gaat naar de rijkste één procent.

Daarnaast zijn er crisissen die al een enige tijd dreigen. De klimaatcrisis is de meest vanzelfsprekende. Denk aan het verdwijnen van het ijs op de Noordpool. In het verlengde daarvan dreigen allerlei vervolgen. Denk aan mislukte oogsten, vele overstromingen of juist waterschaarste, klimaatvluchtingen, terrorisme, nieuwe ziektes, etc. En dan hebben we het niet eens gehad over de oorlogen in onder andere Oekraïne en andere delen van de wereld.

Maar toch geloof ik dat we moeten worden gerustgesteld. Ondanks de moeilijke tijd, mogen we optimistischer zijn. Het is namelijk zo dat de mensheid in haar geschiedenis verschillende belangrijke keerpunten heeft gekend, waarbij zij een zeer harde landing moest maken, en door innovatie werd gered.

In 1798 betoogde Thomas Malthus dat de mensheid gedoemd was tot uithongering. De beschikbare hulpbronnen zouden spoedig worden overtroffen, zei hij, en dit was onvermijdelijk, omdat het aantal mensen altijd op korte termijn zou toenemen.

De geschiedenis beschouwt hem als iemand die het bij het verkeerde eind had, maar hij kon er weinig aan doen, gezien de omstandigheden van dat moment. Hij kon de verbazingwekkende transformaties die de industriële revolutie met zich meebracht niet volledig voorzien. Het vermogen van machines om de hoeveelheid nuttig werk die kon worden verricht te verhonderdvoudigen – het veranderde de vergelijking en redde de mensheid van het lot dat hij zich had voorgesteld.

Aan het begin van de 20e eeuw was er een ander keerpunt, toen er een crisis ontstond in de productiviteit van landbouwgrond. Hongersnood doemde weer donker op aan de horizon. De mensheid was in aantal toegenomen en we begonnen het land uit te putten door overexploitatie. Een onontkoombare barrière?

Niet dus. De Duitse chemici Fritz Haber en Carl Bosch creëerden de eerste kunstmatige stikstofmeststoffen, waarmee de transformatie van de landbouw begon en de mensheid opnieuw werd gered.

Het is niet vreemd dat sommigen naar die geschiedenis kijken en veronderstellen dat de mensheid niet lang meer zou voortbestaan. Maar ik geloof dat innovatie te hulp gaat schieten, ook als het om klimaatverandering, oorlogen en economie gaat.

Misschien komt er zonder waarschuwing nog eens een verbazingwekkende doorbraak. En als dat niet gebeurt, wat zit er dan in de huidige pijplijn voor de technologieën die in de verte zichtbaar zijn? Kunnen die ons brengen waar we heen willen?

Het antwoord is “ja”. Onze grootste uitdaging is voldoende, betrouwbare, veilige en duurzame energie en een opgeschaald voedselproductiesysteem dat aangepast is aan en bestand is tegen de klimaatverandering; voldoende bescherming biedt en de natuur herstelt.

Wat zijn dan de innovaties die ons het best kunnen helpen om dergelijke resultaten te bereiken? Nou, de volledige mix van energie-alternatieven zal blijven bestaan, waarbij goedkopere hernieuwbare energiebronnen zullen oprukken. Maar velen zijn het erover eens dat zij, althans gedeeltelijk, zullen moeten worden ondersteund door meer energie-dichte “always-on”-bronnen.

Van die bronnen is kernenergie van de vierde generatie het meest veelbelovend. De reactoren die momenteel in China worden uitgetest, zijn zo ontworpen dat zij, wanneer de werking wordt onderbroken, veilig kunnen worden stilgelegd in plaats van te smelten. Zij produceren ook aanzienlijk minder afval – en gebruiken zelfs afval van vroegere generaties als brandstof. Kleinschalige kernreactoren – zoals de Small Modular Reactors van Rolls Royce – hebben ook potentieel.

Wat de voedselproductiviteit betreft, bieden twee dingen op korte termijn hoop. Het eerste is het gebruik van GPS-gestuurde kunstmatig intelligente technologie om de landbouw veel efficiënter te beheren. Dergelijke technologie werkt het krachtigst op grote schaal.

De andere is de ontwikkeling van genetisch gemodificeerde gewassen die productiever zijn of beter zijn aangepast aan de klimaatextremen die we kunnen verwachten. Droogtetolerantie, ziekteresistentie, hogere opbrengsten, weerbaarheid tegen bodemzout en onkruidonderdrukking – allemaal gebieden waar de vooruitgang van de technologie zal helpen.

Op dit punt kunnen we een patroon beginnen te herkennen. Hoewel op het eerste gezicht duidelijk is welke pragmatische bijdrage deze innovaties kunnen leveren, baren zij bij mensen velen zorgen.

Dat is te verwachten. Die vroegere historische innovaties hebben ook een prijs gekost, en hebben een reactie uitgelokt. Van de mensen die de machinerie van de Industriële Revolutie vernielden tot de campagnevoerders die zich momenteel bitter verzetten tegen de kernreactoren. Dat is niet ongewoon voor een veranderingsproces.

Maar die eerdere ontwikkelingen werden zonder veel aarzeling gesteund en uitgevoerd door de regeringen van die tijd. Ook al waren deze innovaties niet volledig af, en waren er duidelijke problemen die moesten worden opgelost, ze werden bekeken door de lens van hun potentieel.

Er zijn natuurlijk altijd mensen die tegen elke verandering zijn en liever beweren dat die onnodig is. Er zijn altijd mensen die achten dat er een volledige transformatie moet plaatsvinden van de sociale en politieke systemen.

Maar de vraag of innovatie ons kan redden is er in mijn ogen niet. Het is eerder een kwestie van welke technologie zal werken en welke wordt geadopteerd. Wel vraag ik me soms af of onze zeer verschillende, ideologisch verdeelde, risicomijdende samenleving de capaciteit behoudt voor de sprong van verbeelding die nodig is voor de vooruitgang.

Het huidige tijdsgeest opent mogelijkheden om wereldwijde problemen op te lossen, zoals armoede, oorlogen en klimaatverandering. Maar hoe graag willen we het? Eén ding is duidelijk: het zal er zeker niet van komen als we eenvoudigweg ‘nee’ blijven zeggen tegen elke mogelijke vernieuwing.